Βίντεο σχετικά με τους Ακρίτες






Ακρίτας. Έργο του Δ. Σκουρτέλη



Στα πλαίσια της ομαδικής έκθεσης ζωγραφικής της ARTWAY στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Νέας Ερυθραίας στις 6/4/2013, παρακολουθείτε το πρώτο μέρος της ομιλίας του ζωγράφου Δημήτρη Σκουρτέλη για τα ακριτικά Επη





Ακριτικά Τραγούδια της Κύπρου : Κώστας Χαραλαμπίδης, Αρετή Κασάπη - Acritic Songs of Cyprus: Kostas Charalambides, Areti Kasapi

Ο  ΣΑΡΑΚΕΝΟΣ

Μια μικρή ανάλυση



Το Κυπριακό τραγούδι του «Σαρακενού», όσο κι αν παραδόθηκε προφορικά με τις αναπόφευκτες παραφθορές, διασώζει στοιχεία αρχαιότητας που το συνδέουν με τις γραπτές παραλλαγές των ακριτικών επών, αλλά και με ακριτικά τραγούδια άλλων περιοχών, ενώ ταυτόχρονα δείχνει και τα ιδιαίτερα στοιχεία των τοπικών Κυπριακών ακριτικών τραγουδιών, όπως ο επίλογος «του ποιητή» ή το «σκαμνί» του βασιλιά που κινδυνεύει από το κατόρθωμα του ήρωα, (σαφής αμφισβήτηση της βασιλικής εξουσίας, όπως άλλωστε το έκαναν τόσοι και τόσοι ισχυροί στρατηγοί στο Βυζάντιο) κλπ.


Καταρχάς, η περιγραφή του πολυτελούς πύργου του Σαρακηνού  θυμίζει τις ανάλογες περιγραφές του Επους για το παλάτι του Διγενή στον Ευφράτη.

Τυπικό επίσης το μοτίβο του ήρωα που δέρνει όποιον συναντά. Επισημαίνω την απόσταση που κρατά ο «ποιητής», ο λαός δηλ., από τον ήρωα, τον οποίο φοβάται, ακόμα και για ταξικούς λόγους («θαμάζουμεν τους άρχοντες και πως τους χαιρετούσι, ομπρός διούν την ματσουκιάν κι ύστερον χαιρετούσι») Ας θυμηθούμε την «μήνιν» του Αχιλλέα που έφερε τόσες συμφορές στους Αχαιούς, κατά τον Όμηρο... Οι Ακρίτες είναι αντικείμενα της Δημοτικής ποίησης, αλλά δεν είναι «λαϊκοί ήρωες».

Ακόμη, το «ματσούκι» (ρόπαλο) ήταν το τυπικό όπλο των ακριτών.

Η «άκρη των ακριώ» είναι το Βυζαντινό «άκρο», τα σύνορα, που στην λαϊκή μούσα παίρνουν ένα χαρακτήρα εφιαλτικού τοπίου, ένας τόπος φανταστικός, εξώκοσμος.

Το «άλλαγμα» του Σαρακηνού, προφανώς αφορά αλλαγή αλόγου, όπως και ο Διγενής αλλάζει άλογα στη μάχη του με τους απελάτες στο γραπτό έπος. «Ιππον εμετεσέλλισα»

Το δέντρο που κουβαλά ο ήρωας θυμίζει το δέντρο που κρατά ο Τσαμαδός στο αντίστοιχο ποίημα, μόνο που εκεί, το δέντρο είναι φορτωμένο με θεριά που σκότωσε ο ήρωας. Το τραγούδι του Τσαμαδού προέρχεται εκ των πραγμάτων από το Βυζαντινό «θέμα» (επαρχία) της Τζαμανδού, πράγμα που δείχνει την πορεία διάδοσης των τραγουδιών. Η επίκληση των «αγούρων» με βάση το «Θέμα» προέλευσής τους απαντά και στο γραπτό Επός («Αγούροι από του Λύσκαντος» -Λυκανδού) Οσο για το σκίασμα του "μαύρου" από τον ήλιο, αναφέρεται και στα γραπτά Έπη, αλλά από "αετό" (που μπορεί να είναι και ύφασμα) και εδώ γίνεται ακόμα πιο μυθικό.

Η χρήση της λέξης «Ταξίδι» με έννοια «αποστολή», «εκστρατεία» είναι καθ’ αυτό βυζαντινής προέλευσης.

Η λέξη «τρέχω» με την έννοια «συνοδεύω» («Εσένα τρέχουσι εκατό») απαντάται παρόμοια και στην γραπτή διασκευή Εσκοριάλ, αιώνες νωρίτερα: «πέντε την επαράτρεχαν από ώδε κι από εκείθεν»

Η «καλή» που συνοδεύει τον ήρωα στη μάχη, όσο και να φαίνεται «αντιδεοντολογικό», είναι στοιχείο και των παλαιότερων παραλλαγών, και έχει την ρίζα του στους Μικρασιατικούς θρύλους  για τις εκεί Αμαζόνες, που, υπογραμμίζω, ήταν διπλής καταγωγής: Από την Μαύρη Θάλασσα την Βόρεια Αφρική. Αυτές συνδέονται με την αρχαία λατρεία της μητέρας των θεών, της Κυβέλης, επίσης Μικρασιατικής προέλευσης. Ο Διγενής συνοδεύεται συχνά από την "καλή" του, και σε πολλά τραγούδια η "λυγερή" πολεμά σαν άντρας. Το μοτίβο πέρασε ακόμα και στα "κλέφτικα" Δημοτικά τραγούδια.

Η προέλευση των τραγουδιών διαφαίνεται και στον «Αφρίτη» που πίνει ο «μαύρος» του βασιλιά, που δεν είναι άλλος από τον ποταμό Ευφράτη, κοινό πεδίο σύγκρουσης στα Ακριτικά έπη.

Ο "κουτσοχέρης" Σαρακηνός, ακρωτηριασμένος από τον ακρίτα, υπάρχει και στο αρχαιότατο τραγούδι "του Αρμούρη", αλλά εκεί είναι μια δευτερεύουσα, κωμική φιγούρα, και όχι ο αντρειωμένος του  Κυπριακού τραγουδιού.

Βέβαια, τα κοινά σημεία με την υπόλοιπη ακριτική ποίηση δεν σταματούν εδώ. Απλά, υπογραμμίζουμε αυτά που έχουν ιδιαίτερη σημασία, κατά τη γνώμη μας.


Στο τραγούδι αυτό έχουν παρεισφρήσει στοιχεία  από τα παραμύθια, το θαυμαστό άλογο-δώρο του Βασιλιά, η ανθρωποφαγία, τα κλειδιά του Σαρακηνού , ή τα δωμάτια του πύργου που κρύβουν μαγικά αντικείμενα όπως το μοναδικό σπαθί που μπορεί να τον σκοτώσει. Γενικά, το μαγικό στοιχείο είναι εγγενές στα Ακριτικά τραγούδια, αλλά εδώ παίζει πολύ πιο σημαντικό ρόλο από αλλού.










Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.