Η Παναγία των Ακριτων. Έργο Δημητρίου Σκουρτέλη

Όταν σου ζητάνε ένα έργο και η ιδέα που έχουν γι αυτό ταιριάζει με σένα είναι το ιδανικό για έναν εικαστικό.
“Μήτηρ Θεού η Παναγία των Ακριτών”
Μια προσπάθεια δημιουργίας εικονογραφικού τύπου της Θεοτόκου που να την συνδυάζει τα Ακριτικά Έπη.
Η Παναγία εικονίζεται με βάση την αφήγηση της Αποκάλυψης που αναφέρεται συμβολικά σε αυτήν. Κεφ. 12:  “1 Καὶ σημεῖον μέγα ὤφθη ἐν τῷ οὐρανῷ, γυνὴ περιβεβλημένη τὸν ἥλιον, καὶ ἡ σελήνη ὑποκάτω τῶν ποδῶν αὐτῆς, καὶ ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς στέφανος ἀστέρων δώδεκα,  [....] 5 καὶ ἔτεκεν υἱόν ἄρσεν, ὃς μέλλει ποιμαίνειν πάντα τὰ ἔθνη ἐν ῥάβδῳ σιδηρᾷ.”
Ετσι ο Κύριος εικονίζεται να κρατά την “σιδηρά ράβδο” η οποία κατά ευτυχή σύμπτωση αναφέρεται ως το κύριο όπλο των Ακριτών, το “απελατίκιον” ή “ραβδίν” κλπ.
Τα άστρα, το φεγγάρι και ο ήλιος που αναφέρονται στο κείμενο της Αποκάλυψης να συνοδεύουν την “γυνή”, συνδέονται, κατά ευτυχή σύμπτωση και με την ακριτική ποίηση. “Αστρίτσια χαμηλώσετε φεγγάρι κάθα έλα” λέει ο “Αιχμάλωτος”στο ομώνυμο τραγούδι ενώ στην παραλλαγή Εσκοριάλ έχουμε τον θρήνο των αδελφών της μητέρας του Διγενή: “Κυρ- ήλιε μου τι να ποιήσωμεν να ευρούμεν την αδελφήν μας” (στ. 91)
Στην κάτω ζώνη εικονίζεται ο Διγενής Ακρίτας και ο πατέρας του ο Αμιράς Μουσούρ και τα όπλα τους που ευλογεί η Παναγία. Ο Μουσούρ μετά την μεταστροφή του στον Χριστιανισμό, εκφράζεται ιδιαίτερα για την Θεοτόκο: (Εσκ. στ. 549: “είδον οι οφθαλμοί μου την πανύμνητον Θεοτόκον. ώ και τι την αγαπώ εξ όλης της ψυχής μου”.
“Κρότοι και κτύποι και απειλαί μη σε καταπτοήσουν” (Εσκ. στ 1)

 

Οι Ακρίτες σε νέες περιπέτειες. Νέα έργα του Δημήτρη Σκουρτέλη εμπνευσμένα από την ακριτική ποίηση.

Ο νεαρός Διγενής όπως
περιγράφεται στα Έπη.

 

Ο Απρελάτης Τσαμαδός εμφανίζονταν 
κρατώντας ένα δέντρο όπου είχε κρεμάσει
τα θηρία που σκότωνε.
Αυτό φυσικά δεν είναι το γνήσιο έργο.
Είναι μια γελοιογραφική διασκευή του.

Ο Ακρίτας Κωνσταντάς
όταν ο ήλιος ήταν δυνατός
ξεριζωνε ένα δέντρο για να κάνει σκιά
 στο άλογό του.
Αυτό φυσικά δεν είναι το γνήσιο έργο.
Είναι μια γελοιογραφική διασκευή του.

Ο Ακρίτας ψάχνει την γυναίκα του που έχει απαχθεί.
Οι "Έλλενοι" δεν τον αφήνουν να περάσει το γεφύρι
κι αυτός δίνει τόπο στην οργή
περνώντας μια λίμνη.

Από το άσμα του Αρμούρη.
Ενώ ο νεαρός κοιμάται
ένας Σαρακηνός του κλέβει
το "ραβδίν" και το άλογο.

Από το άσμα του Αρμούρη.
Ο συνδυασμός του Έπους
και του βίου των
Τεσσαράκοντα δύο
Μαρτύρων του
Αμορίου, που υπήρξε
το ιστορικό γεγονός
που το γέννησε.

Ο Διγενής κι ο Χάρος

    "Ο Μαυροειδής κι ο Χάρος". Ακριτικό.
Έργο Δημητρίου Σκουρτέλη.

Υπόθεση: Παρά το εκπληκτικό κάστρο
που χτίζουν οι αντρειωμένοι,
ο Χάρος τους παίρνει την αγαπημένη
του Μαυροειδή.
Αυτός παλεύει με τον Χάρο και χάνει.
Συντετριμμένος από την ήττα του,
ζητάει να ακολουθήσει την κοπέλα στον
Κάτω Κόσμο.
Ο Χάρος του περιγράφει
με μελανά χρώματα την κατοικία του...

                        

Το πουλάκι, στα ακριτικά τραγούδια, υμνεί τον ήρωα μέχρι τη μέρα που αναγγέλλει τον θάνατό του.
Τα Ελληνικά Δημοτικά τραγούδια διαπνέονται από βαθιά απαισιοδοξία, που συνδυάζεται με ύμνους στην χαρά της ζωής. Με λύπη βλέπω πολλούς σύγχρονους να διασκευάζουν τα παραδοσιακά τραγούδια προσπαθώντας να απομακρύνουν τα σκοτεινά σημεία. Αυτό δείχνει, πως αν και κληρονόμοι τους, δεν έχουν καμία σχέση με την πατρική ουσία, αλλά με το "ευτυχές τέλος" του Χόλυγουντ..

Οι Απελάτες ήταν ληστές των ανατολικών συνόρων του Βυζαντίου και μεγάλοι εχθροί των Ακριτών. Φαίνεται πως το όνομά τους δόθηκε γιατί "απήλαυναν" τις αγέλες των ζώων των χωρικών που έβοσκαν. Το κύριο όπλο τους, το πολεμικό ρόπαλο, πήρε το ίδιο όνομα. (Απελατίκι-ον) Στα ακριτικά έπη περιγράφονται πολυτελώς ενδεδυμένοι και πάνοπλοι, αν και αμφιβάλλω αν αυτή ήταν η πραγματικότητα. Πολλοί από αυτούς ήταν πρώην Ακρίτες που φτώχυναν. Στο έργο, ο υποψιασμένος θεατής μπορεί να αναγνωρίσει τους τρεις μεγάλους Απελάτες καπετάνιους, Φιλοπαππού, Κίνναμο και Γιαννάκη, ορκισμένους εχθρούς του Διγενή. Υπήρχε και γυναίκα Απελάτης, η Μαξιμώ, αλλά είχε ξεχωριστή ομάδα από τους τρεις προηγούμενους, οπότε δεν εικονίζεται εδώ, σε αυτήν την σκηνή όπου οι Απελάτες εξασκούν το ...επάγγελμά τους

Έργο Δημητρίου Σκουρτέλη, ημιτελές.

Ο παππούς του Διγενή στρατηγός Αντρόνικος Δούκας φεύγει από την Αυτοκρατορία προς τους Άραβες εξορισμένος "δια μούρτην στα φουσσάτα" (λόγω εξέγερσης στον στρατό) Η απουσία του παρουσιάζεται ως η αιτία της αρπαγής της κόρης του, μητέρας του Διγενή, από τον Εμίρη. Η υπόθεση της εξορίας του Στρατηγού στους Σαρακηνούς έχει πολλές αναλογίες με ιστορικά γεγονότα και μορφές και έχει περάσει στα Δημοτικά τραγούδια είτε ως έχει (άσμα του Παπάνου) είτε αντεστραμμένη, με τον γιο του στρατηγού να αιχμαλωτίζεται και να αναθρέφεται από Σαρακηνούς. (άσμα του γιου του Αντρόνικου)

 

Ο Διγενής και τα λιοντάρια.

Ο Διγενής και τα λιοντάρια.
Μια περιπέτεια του Διγενή Ακρίτα
όπως περιγράφεται στους παρακάτω στίχους
 της παραλλαγής Εσκοριάλ.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Φυσικά η ιδέα πως ένας άντρας μπορεί να αντιμετωπίσει είκοσι λιοντάρια είναι εντελώς φανταστική. Εδώ όμως σταματάει και η φαντασία. Ο ποιητής μας δείχνει ένα κοπάδι λιοντάρια που ανήκει σε δυο αρσενικά. Πράγματι, έχει παρατηρηθεί πως δυο αρσενικά αδέλφια συχνά αναλαμβάνουν συνεταιρικά ένα κοπάδι λέαινες. Ούτε το ότι ο Διγενής αντιμετωπίζει πρώτα μια λέαινα είναι παράδοξο, γιατί είναι γνωστό πως αυτές ξεκινάνε το κυνήγι, ενώ οι "λέοντες" "έρχονται από πίσω" όπως γράφει ο ποιητής.

Πόση παρατήρηση και γνώση για τις συνήθειες των λιονταριών είχε ο ποιητής, για να γράψει ένα φανταστικό κατόρθωμα....

(Φυσικά το "'Ελενα" αντί για "Λέαινα" είναι λάθος του αντιγραφέα)

Το facebook εξαπολύει διωγμό κατά της θρησκευτικής τέχνης

Διωγμό κατά της ελεύθερης θρησκευτικής και καλλιτεχνικής έκφρασης εξεπέλυσε το facebook, απαγορεύοντας την δημοσίευση του ιστότοπου "Βυζαντινές εικόνες και τοιχογραφίες. Δημήτρης Σκουρτέλης".
Ο ιστότοπος αυτός δημοσιεύει αποκλειστικά θέματα σχετικά με την καλλιτεχνική δραστηριότητα του ιδιοκτήτη του, Ζωγράφου - Αγιογράφου Δημήτρη Σκουρτέλη, και ειδικότερα, τις αγιογραφίες του, έργα με θρησκευτικό θέμα, προσκείμενες στην παραδοσιακή Ορθόδοξη αγιογραφική παράδοση.
Σε καμία περίπτωση δεν προσβάλλει άλλες θρησκείες ή δόγματα ή εμπλέκεται σε κάποια πολεμική εναντίον τους.
Το facebook απλά γράφει πως ο ιστότοπος: “παραβιάζει τους όρους της κοινότητας” χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις. Μέχρι στιγμής δεν έχει δώσει καμιά απάντηση στις έγγραφες διαμαρτυρίες του ιδιοκτήτη του ιστότοπου. 

Οπως φαίνεται, το μόνο που “παραβιάζει τους όρους της κοινότητας” είναι η ενασχόληση του Δημήτρη Σκουρτέλη με την παραδοσιακή τέχνη της Βυζαντινής Αγιογραφίας.

Τα μαρτύρια της Κύπρου. Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Τα μαρτύρια της Κύπρου. Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Τα μαρτύρια της Κύπρου. Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη
Οι "Σύμμαχοι"
Αγγλία, Τουρκία και Γαλλία.

Η Τουρκική απόβαση το 1974
Τα μαρτύρια της Κύπρου. Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Τα μαρτύρια της Κύπρου. Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη
Ο θάνατος του Αυξεντίου

Τα μαρτύρια της Κύπρου. Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη
Η Κύπρος στο χέρι του Θεού

Τα μαρτύρια της Κύπρου. Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη
Η Τουρκική κατάκτηση

Τα μαρτύρια της Κύπρου. Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη
Η κατάκτηση από τους Σταυροφόρους

Τα μαρτύρια της Κύπρου. Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη
Οι κρεμάλες των Εγγλέζων

Τα μαρτύρια της Κύπρου. Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Τα μαρτύρια της Κύπρου. Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη
Οι "Σύμμαχοι" (κάτω)
Αγγλία, Τουρκία και Γαλλία.
Και η φωτογραφία από όπου αποδόθηκε.
Λόρδος Ράγκλαν, Ομάρ πασάς και στρατηγός Πέλισιέ
Κριμαϊκός Πόλεμος.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΚΟΥΡΤΕΛΗΣ “ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ” Έκθεση αγιογραφίας

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΚΟΥΡΤΕΛΗΣ
“ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ”

Έκθεση αγιογραφίας

17,18, 19 Απριλίου 2019

Στον πολυχώρο τέχνης και πολιτισμού
PLEIADES
Κοδράτου 9, Αθήνα
Μετρο: “Μεταξουργείο”

Ωρες επίσκεψης: 19:00 - 22:00
Πληροφορίες: 6972096525 - 6909223809 Και στο facebook, εδώ: Δημήτρης Σκουρτέλης Έκθεση αγιογραφίας

Από την προετοιμασία της έκθεσης

"Η επιστροφή του Αμιρά". Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Στα γραπτά έπη αναφέρεται πως οι άντρες και η μητέρα του Αμιρά Μουσούρ 

προσπάθησαν να τον πείσουν να επιστρέψει στο Ισλάμ 

στέλνοντας ένα απόσπασμα να τον φέρει πίσω στην Συρία. 

Ο Αμιράς πήγε μαζί τους, και όχι μόνο δεν επέστρεψε στο Ισλάμ 

παρά έπεισε τους άντρες του και την μητέρα του να γίνουν Χριστιανοί

 και να τον ακολουθήσουν πίσω στα βυζαντινά εδάφη. 

Μαζί πήρε την περιουσία του ενώ απελευθέρωσε 

και όλους τους Χριστιανούς αιχμαλώτους που βρήκε. 

Αυτό το συμβάν προσπαθώ να απεικονίσω σε αυτό το έργο.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Εδώ βλέπουμε τους πέντε αδελφούς της Ειρήνης, της γυναίκας του Μουσούρ.
Αυτοί ανακάλυψαν το Συριακό απόσπασμα που στάλθηκε να πάρει τον Αμιρά
και υποψιάστηκαν πως πράγματι ο Αμιράς θα το έσκαγε.
Μετά από έντονες σκηνές με την γυναίκα του και τους αδελφούς της
ο Αμιράς τους έπεισε πως θα επιστρέψει.
Κεντρική μορφή στην σκηνή, ο Κωνσταντίνος, αυτός που νίκησε τον Αμιρά σε μονομαχία
όταν αυτός είχε επιτεθεί στα σύνορα, χάρη στο θαυμαστό του άλογο,
το οποίο έχει και αυτό την θέση του στο έργο,
μια που αργότερα το ίππευσε και ο Διγενής για να κλέψει την καλή του.
Ένα άλογο που ...γεννά γάμους.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Μερικοί ακρίτες.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Ο Αμιράς επιστρέφει και αγκαλιάζει τον μικρό Διγενή.
Στην διαδρομή είχε σκοτώσει ένα λιοντάρι και είχε στείλει το δέρμα του και τα νύχια του
για να παίζει ο μικρός ήρωας.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Χωρίς να αναφέρεται στο κείμενο, ένα πουλάκι πάντα παραστέκεται στους ακρίτες
προβλέποντας το μέλλον όπως θα δούμε παρακάτω.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Οι Άραβες άντρες του Αμιρά που τον ακολούθησαν στο Βυζάντιο.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Προσωποποίηση του ποταμού Ευφράτη,
το συμβολικό σύνορο ανάμεσα στο Βυζάντιο και τους Άραβες.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Η μητέρα του Αμιρά τον ακολουθεί στο Βυζάντιο.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Σημαντικότατο φορτίο, οι "μούλες" φορτωμένες με ασήμι.
Τα αιγοπρόβατα δεν αναφέρονται αλλά νομίζω πως εννοούνται ευκόλως.
Το απόσπασμα που ήρθε να πάρει τον Αμιρά, είχε σαν έμβλημα την χρυσή πανοπλία του πατέρα του.
Πιθανότατα αντανακλάται κάποιου είδους νεκρική λατρεία ή έθιμο.
Στην Κωνσταντινούπολη, το κρέμασμα ενός θώρακα στην Χρυσή Πύλη σήμαινε πως είχε κηρυχθεί πόλεμος.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Άλλο σημαντικό περιουσιακό στοιχείο που έφερε ο Αμιράς
ήταν τα αραβικά του άλογα, τα οποία μάλιστα είχαν και τις σέλλες και τα χαλινάρια τους,
 πράγμα που πρόσθετε στην αξία τους.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Η διακοσμητική ζώνη. Συμπληρωμένα αντίγραφα από Βυζαντινά κεραμικά και ανάγλυφα

Δυο ακρίτες πολεμούν με φίδια.
Επάνω, η μορφή είναι δοσμένη σχεδόν γελοιογραφικά, με ένα μικρό γενάκι στο πηγούνι.
Υπάρχουν όμως σημαντικά στοιχεία οπλισμού
μια που ο ήρωας δείχνεται να προστατεύεται από αλυσιδωτή πανοπλία σε όλο το σώμα του.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Ένα καράβι, σημαντικό στοιχείο στην ακριτική ζωή,
μια που συχνά γίνονταν συνδυασμένες επιχειρήσεις στρατού και ναυτικού.
Κάτω, ένας ακρίτας, συμπληρωμένος με άλογο που φορά πανοπλία.
Η συμπλήρωση βασίζεται στα σχέδια που φαίνονται στον λαιμό του αλόγου που έχει διασωθεί.
Μπορούν όμως να ερμηνευθούν και αλλιώς,
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Ένας αετός, σύμβολο της Αυτοκρατορίας και
ένας ακρίτας που κυνηγάει.
Λόγω έλλειψης χώρου, δεν έβαλα τον ολόσωμο αρματωμένο άγγελο πάνω αριστερά.
 που τον αντικατέστησα με ένα Χερουβείμ.
Πιθανότατα είναι η σκηνή της συνομιλίας του Διγενή με τον Χάρο όσο κυνηγούσε.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Ένας ήρωας σκοτώνει μια λεοπάρδαλη. Κρατά δυο σπαθιά και φορά
ενισχυμένο "καββάδιο", περιβραχιόνια και περικνημίδες.
Γενικά θα προσέξουμε πως η εμφάνιση των πολεμιστών στα λαϊκά αυτά έργα
είναι πολύ διαφορετική από αυτήν των στρατιωτικών αγίων στις αγιογραφίες,
και κατά τη γνώμη μου, πιο κοντά στην πραγματικότητα.
Το λιοντάρι είναι ο τυπικός αντίπαλος του Ακρίτα.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Άλλοι δυο ακρίτες με ιδιόρρυθμα κράνη θώρακες και ρούχα.
Η μορφή δεξιά μάλλον κρατά σαντούρι και όχι ασπίδα, γιατί αλλιώς θα
έπρεπε να έχει και άλλο όπλο.
Οι ακρίτες τραγουδούσαν και έπαιζαν όργανα στα έπη.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Αριστερά η σκηνή περιγράφεται στο έπος όπου ο Διγενής "ξεμασελίζει" μια αρκούδα.
Εδώ, είναι λιοντάρι.
Δεξιά, μια λέαινα με το λιονταράκι,
όπως περιγράφεται πως αντιμετώπισε ένα κοπάδι από αυτές ο Διγενής.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Ο Διγενής έπαιζε ταμπουρά και τραγούδαγε, σκάρωνε μάλιστα και αυτοσχέδιους στίχους.
Δεξιά και πάλι ο αετός, το σύμβολο της Αυτοκρατορίας.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Αριστερά, έτσι περιγράφεται στα Δημοτικά ο Διγενής να κρατά στα γόνατα την καλή του.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.

Δυο ακρίτες που πολεμούν φίδια.
Επάνω, και πάλι έχουμε ιδιαίτερο οπλισμό με ραβδί και ασπίδα
 επωμίδες που πετάνε στον αέρα, και το πουλάκι που κάθεται στην θήκη του σπαθιού.
Κάτω, έχουμε την λέξη προς λέξη εικόνα του στίχου:
"Πέντε κοντάρια του 'δωσα και μια σπαθιά στη μέση"
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη. Λεπτομέρεια.